Psychotische stoornissen
definitie
Een psychose is een toestand waarbij door verstoring van de waarneming, het denken of het gedrag het contact met de omringende werkelijkheid (ten dele) verloren gaat. Wanneer de waarneming verstoord is, is iets dat waargenomen wordt dus niet persé waar. Dat is iets bijna onvoorstelbaars en het leidt tot veel verwarring en onbegrip.
waarnemen
Iemand die hallucineert hoort bijvoorbeeld stemmen die een ander niet hoort. Toch hoort de patiënt het, neemt het waar en kan niet anders concluderen dan dat het dus waar is. Onderzoek heeft aangetoond dat die mensen het ook gewoon horen. Dezelfde gebieden in de hersenen die betrokken zijn bij het registreren en bewustworden van geluidsprikkels zijn actief bij een hallucinatie.
denken
Hoe het denken verstoord kan zijn ligt anders. Ook hier wordt het criterium gehanteerd of een gedachte waar is, maar er zijn zo ontzettend veel gedachten die niet waar zijn en die we toch niet tot verstoord denken rekenen dat dit onvoldoende onderscheid maakt. Het moet gaan om overtuigingen die oncorrigeerbaar zijn, wanen genoemd, die niet gedeeld worden door mensen uit dezelfde culturele achtergrond. Een geloofsovertuiging is dus geen waan omdat het om een gedeelde overtuiging, een geloof gaat. Godsdienstwaan bestaat wel maar daarbij is iemand bijvoorbeeld overtuigd de messias te zijn.
Naast de hierboven beschreven stoornis in de inhoud van het denken kan ook de vorm verstoord zijn. Wanneer iemand niet in staat is een gedachtengang vol te houden, van de hak op de tak springt zonder het in de gaten te hebben, of zelfs geheel onsamenhangend spreekt, dan is er sprake van een stoornis in het beloop van het denken. Een andere stoornis is het niet (meer) kunnen onderscheiden tussen wat letterlijk en wat figuurlijk bedoeld is. ”Ik heb me kaal geschoren want we zaten elkaar voortdurend in de haren”.
gedrag
Er zijn vele gedragsstoornissen. Met psychotisch gedrag wordt onbegrijpelijk, vreemd gedrag bedoeld, bijvoorbeeld alleen maar achteruit lopen, gedrag dat voor de betrokkene een betekenis lijkt te hebben die de andere mensen ontgaat. Compleet tot stilstand komen is een ander voorbeeld.
vormen
Een psychose kan in het kader van verschillende aandoeningen voorkomen. Hier worden de psychosen bij helder bewustzijn besproken die vooral voorkomen in het kader van schizofrenie. Ernstige stemmingsstoornissen kunnen ook met psychose gepaard gaan. Deze worden bij de stemmingsstoornissen besproken. Een andere, veel voorkomende oorzaak van psychose is drugsgebruik. Vaak gaat het om mensen die al een zekere kwetsbaarheid voor psychose hebben maar van sommige drugs (hallucinogenen) wordt iedereen (tijdelijk) psychotisch. Lees daarover in het gedeelte over middelenmisbruik en verslaving.
Kortdurende psychotische momenten kunnen optreden onder invloed van hevige stress, een ”korte reactieve psychose” genoemd. Ook hier geldt dat daar in de persoonlijkheid vaak wel een kwetsbaarheid voor is aan te wijzen, overigens zonder dat er van een persoonlijkheidsstoornis sprake hoeft te zijn.